Europan transmititu ezin diren gaixotasunak monitorizatzeko sistemen eraldaketari buruzko artikulu zientifiko batean parte hartzen dugu

Ane Fullaondo zuzendari zientifikoak eta Yhasmine Hamu ikertzaileak sinatu dute argitalpena, JACARDI proiektuaren baitan.

Biosistemak Institutuak The Lancet Regional Health – Europe aldizkarian argitaratutako nazioarteko artikulu berri batean parte hartzen du. Artikulu horrek Europak gaixotasun ez-transmitigarriak (ENT) monitorizatzeko modua aldatzeko erabakitasunez jarduteko deia egiten du, hala nola gaixotasun kardiobaskularrak, diabetesa edo osasun mentaleko nahasmenduak. JACARDIren eta JA PreventNCDren baterako ekintzek elkarlanean egin dute lana, OMEren Europarako Eskualde Bulegoarekin batera.

“Strengthening non-communicable diseases monitoring systems in Europe through a multistakeholder collaborative approach: a key priority for advancing data-driven policymaking“ izeneko argitalpena une garrantzitsuan iritsi da, Nazio Batuen Gaixotasun Ez Kutsakorrei eta Osasun Mentalari buruzko Goi Mailako Bileraren ondoren. “Europak aukera paregabea du, eta erantzukizuna, berriz ere konpromisoa hartzeko datuetan oinarritutako osasun-gobernantzarekin eta transmititu ezin diren gaixotasunen jarraipena egiteko sistema erresilienteetan inbertsio iraunkorra egitearekin”, azaldu dute egileek artikuluan. Bertan parte hartu dute Ane Fullaondo Biosistemak elkarteko zuzendari zientifikoak eta Yhasmine Hamu ikertzaileak, Europako JACARDI ekimenaren barruan egiten duten lanean.

Ekintzarako deia: bost lehentasun 2025erako eta haratago

Artikuluak ENTen monitorizazioa indartzeko erabakigarriak diren bost ekintza-eremu identifikatzen ditu. Lehenik eta behin, datu inklusiboak eta banakatuak biltzea proposatzen du, desberdintasunak ikusarazteko eta esku-hartze eraginkorrak bideratzeko. Bigarrenik, gobernantza eta sistemei koherentzia emango dieten lege-esparruak indartzeko beharra planteatzen du. Hirugarrenik, monitorizazioaren iraunkortasuna bermatuko duen epe luzeko inbertsio egonkorra ziurtatzearen garrantzia azpimarratzen du. Laugarrenik, informazio-sistemak erabakiak hartzean eta politikak denbora errealean diseinatzean integratzeko beharra nabarmentzen du. Azkenik, sektore arteko lankidetza eta herritarren parte-hartzea bultzatzea defendatzen du, eragindako pertsonen eta komunitateen esperientziak txertatuz.

“Europak aukera eta ardura paregabea du datuetan oinarritutako osasun-gobernantza indartzeko eta monitorizazio-sistema sendoetan modu iraunkorrean inbertitzeko”, adierazi dute egileek.

Erronka: konpromisoetatik errealitatera

Transmititu ezin diren gaixotasunen % 80 politika publikoen eta goiz detektatzeko estrategien bidez prebenitu daitezkeela uste bada ere, Europako monitorizazio-sistemak zatikatuta eta desorekatuta daude oraindik. Kasu askotan iraupen laburreko proiektuen mende daude, eta ez dute gobernantza-egitura egonkorrik edo finantzaketa nahikorik.

Horrek anbizio handieneko konpromiso globalen eta nazio mailan ematen diren benetako aurrerapenen arteko arrakala sortzen du, erantzun eraginkorrak eta koordinatuak diseinatzeko gaitasuna mugatuz. Egileek azpimarratu dutenez, monitorizazioa ez da soilik datuak biltzea, baizik eta denbora errealean erabiltzea, politika arduratsuagoak eta bidezkoagoak bultzatzeko.

Bizitzak islatzen dituzten datuak, ez zenbakiak bakarrik

Txostenak datu-bilketa inklusiboagoa eta bereiziagoa behar dela azpimarratzen du, adinaren, sexuaren, egoera sozioekonomikoaren, desgaitasunaren, etniaren edo migrazio-egoeraren araberako desberdintasunak islatuko dituena. “Datuak ez ditugu zenbakitzat hartu behar, giza bizitzen eta eskubideen islatzat baizik. Benedetta Armocida doktoreak, JACARDIko koordinatzaileak Erromako Osasun Institutu Nagusian (ISS), adierazi duenez, alde batera geratu ohi direnen ahotsak handitzen dituztenean eta sistemek kontuak ematen laguntzen dutenean sortzen da haien benetako boterea.

Lezioak eta adibideak Europatik

Argitalpenak nabarmentzen du, halaber, aurrerapena posible dela gobernantza argia, finantzaketa iraunkorra eta sektoreen arteko lankidetza daudenean. JACARDI eta JA PreventNCD Europako Ekintza Bateratuak bezalako adibideak herrialdeei laguntzen ari zaizkie metodologiak lerrokatzen, tresnak partekatzen eta elkarrengandik ikasten, datuen alderagarritasuna eta erabilgarritasuna hobetuz osasunaren prebentziorako eta sustapenerako.

“Monitorizazioa funtsezko azpiegitura gisa tratatu behar dugu. Proiektu edo pertsona zehatzen mende badago, desberdina izango da; instituzionalizatzen bada, lehentasunak bidera ditzake, kontu-ematea sendotu eta epe luzerako aurrerapenei eutsi “, azaldu du Knut-Inge Klepp irakasleak, Norvegiako Osasun Publikoko Institutuko JA PreventNCDko koordinatzaile zientifikoak.

Autoreek ondorioztatu dutenez, Europak osasun-informazioko sistema sendoagoak, inklusiboagoak eta erresilienteagoak, erreferentzia global gisa balio dezaketenak, lortzeko bidea gidatzeko erantzukizuna eta aukera du.

Biosistemak JACARDI proiektuari egindako ekarpena

Argitalpen hau JACARDI Ekintza Bateratuaren barruan kokatzen da. Ekintza horren helburua Europar Batasunean gaixotasun kardiobaskularren eta diabetesaren karga murriztea da, jardunbide egokiak eta nazioz gaindiko pilotuak ezarriz. Osasunaren alfabetizaziotik eta prebentziotik asistentzia-ibilbideak hobetzerainoko helburua du.

Biosistemak Euskadi erakunde afiliatu gisa ordezkatzen du proiektuaren barruan, eta funtsezko eginkizuna betetzen du hainbat arlotan. Institutuak komunikazio- eta barreiatze-lanak egiten ditu, pilotu europarrak inplementatzeko metodologia-esparruak garatzen parte hartzen du, 24 pilotu egiten ari diren osasun-alfabetizazioko arloa lotzen du, eta bihotz-gutxiegitasunaren ibilbidearen hedapenaren buru da, eremu horretan Europak dituen beharren mapeatzearekin batera.

JACARDI proiektuak lau urteko iraupena du, 2023ko azaroaren 1etik 2027ko urriaren 31ra arte, eta Europar Batasunaren EU4Health programaren parte da.

Artikuluaren erreferentzia:

Armocida B, Tolonen H, Rakovac I, et al. Strengthening non-communicable diseases monitoring systems in Europe through a multistakeholder collaborative approach: a key priority for advancing data-driven policymaking. The Lancet Regional Health – Europe. 2026;61:101553. https://doi.org/10.1016/j.lanepe.2025.101553